“Je voegt twee dingen samen die nog niet eerder zijn samengevoegd. En de wereld is veranderd.” Dat was het geval met de eerste aeronauten, die met gevaar voor eigen leven experimenteerden met de ballonvaart. Toen dat werd samengevoegd met de fotografie, kon men voor het eerst beelden maken van de aarde, van onszelf, vanuit de lucht gezien.

“Je voegt twee dingen samen die nog niet eerder zijn samengevoegd, en soms werkt het, soms ook niet. […] Je voegt twee mensen samen die nog niet eerder zijn samengevoegd; en soms is de wereld veranderd, soms niet.” Dat was het geval met Fred Burnaby, ballonvaarder, en Sarah Bernhardt, actrice met een passie voor ballonvaart. Het werkte niet.

“Je voegt twee mensen samen die nog niet eerder zijn samengevoegd. […] Dan wordt, op enig moment, vroeg of laat, om de een of andere reden, een van de twee weggenomen. En wat wordt weggenomen is groter dan de som van wat er eerst was.” Dat was het geval met Julian Barnes en zijn vrouw Pat Kavanagh, die na een huwelijk van dertig jaar overleed aan kanker.

Hoogteverschillen

bestaat uit drie delen: ‘De zonde van de hoogte’, ‘Op vaste bodem’ en ‘Het verlies van diepte’. In de eerste twee delen vertelt Barnes de geschiedenis van de ballonvaart en fotografie, met een zijstapje naar de romance tussen Burnaby en Bernhardt. Deze eerste twee delen van het boek hebben vooral als doel de metafoor van ballonvaart als het leven uiteen te zetten. De Engelse titel past hier nog beter bij: Levels of Life. Soms laat het leven je tot ongekende hoogten stijgen, om je daarna weer terug te werpen naar de aarde. Of nog dieper.

Dat wordt schrijnend duidelijk in het derde deel van het boek. Hier noemt Barnes pas voor het eerst zijn vrouw: de eerste twee delen van het boek waren een aanloop voor waar het werkelijk om draait. Zijn vrouw overleed in 2008, en Barnes raakte het absolute dieptepunt in zijn leven. In de vijftig bladzijden die volgen, beschrijft Barnes het verwerkingsproces: of misschien zelfs, het gebrek daaraan. De vergelijking met de ballonvaart is nooit van de lucht maar is dan ook in alle facetten toepasselijk: “Verdriet is verticaal – en veranderlijk – terwijl rouw horizontaal is. Verdriet maakt je misselijk, beneemt je de adem, snijdt de bloedtoevoer naar je hersenen af, rouw blaast je in een nieuwe richting. Maar omdat je nu in een alles verhullende wolk zit, valt onmogelijk vast te stellen of je stilhangt of op een bedrieglijke manier in beweging bent.” Hij weet niet of hij vooruitgaat in het rouwproces. Wat is vooruitgang in verdriet en rouw? Kan dat er wel zijn?

Barnes beschrijft ook hoe zijn vrienden en familie omgaan met zijn verdriet. In bijna alle gevallen slaan ze de plank mis met hun benadering. Bij alles wat Barnes beschrijft, word je als lezer aan het denken gezet over hoe je zelf omgaat met je eigen verdriet of dat van anderen. Hij maakt weliswaar duidelijk dat verdriet iets heel persoonlijks is, wat iedereen op een andere manier ervaart, maar toch weet hij zijn gevoelens zo treffend te omschrijven – vaak met dank aan de ballonvaartmetafoor – dat je het gevoel hebt dat je het écht begrijpt.

De eerste twee delen, over de ballonvaart en fotografie, zijn snel vergeten zodra je aankomt bij het deel over zijn vrouw, duidelijk het epicentrum van het boek. Zeker, de metafoor draagt in grote mate bij aan de beschrijving van zijn verdriet, maar deze delen worden overschaduwd door het laatste. Het is een schrijnende en bijzonder treurigmakende verhaling van wat het verlies van een dierbare betekent, en misschien wel té confronterend voor mensen die iets vergelijkbaars hebben meegemaakt.

Deze recensie is geschreven door Aline Douma, 20 jaar, student Communicatie- en informatiewetenschappen en Engels te Groningen

Hoogteverschillen / Julian Barnes / vertaling door Ronald Vlek / Uitgeverij Atlas Contact / 2013 / 127 pag. / ISBN: 9789025441425