Een aangrijpend boek over familie, goede bedoelingen en de scherven weer oprapen. Over gebroken mensen en hoop. Over een oorlog die ik niet kende.
Een Stelsel van Elementaire
Levensvoorwaarden
,
het debuutroman van Anthony Marra,
begint bij Havaa op de dag dat ze wees wordt. Haar ouders zijn meegenomen door de staatspolitie en iedereen weet wat dat betekent. Mede dankzij Achmed weet zij te ontkomen, want ook naar haar waren ze op zoek. Waarom ze haar ook wilden? Geen achtergebleven familie, dat is het beleid. Ook al is die familie een meisje van 6. Dit moet zich wel lang geleden
afspelen, of heel ver weg? Helemaal niet. Het verhaal speelt zich af in 2004, tijdens de tweede Tsjetsjeense oorlog. Daarmee is het niet alleen een heel aangrijpende roman, maar ook een heel confronterende – hoeveel weten wij van wat er zich aan de randen van ons blikveld afspeelt?
Terug naar het verhaal. Omdat hij goede vrienden met haar vader was, neemt Achmed Havaa mee naar het ziekenhuis in de dichtsbijzijnde stad. Daar weet hij – een mislukte arts die de hoop van zijn dorp nooit waar heeft kunnen maken – Havaa veilig onder te brengen en zowaar een baan te krijgen. Het eerste wat hij leert van Sonja, de chirurg van het ziekenhuis die samen met twee anderen probeert zoveel mogelijk mensen te helpen, is een been amputeren. Dat zet de toon voor het werk in het ziekenhuis – met de vele landmijnen zijn amputaties vaak de enige hoop voor de patient. Dankzij Havaa, een weetgierig, vroegwijs meisje dat vooral hunkert naar liefde en doodsbang is alleen achter te blijven, ontstaat er een verstandhouding tussen Sonja en Achmed. Langzaam ontdekken ze elkaars drijfveren en elkaars verleden.
Stapje voor stapje kom je er ook als lezer achter waarom de personen zijn wie ze zijn – en dat is het sterkste punt van dit boek. De collaborateur, die eigenlijk alleen de medicijnen voor zijn vader wil verzekeren. Sonja, die ontsnapt was naar Londen, maar terug kwam om haar land op te bouwen – alleen om te vinden dat haar zus inmiddels was verdwenen. Tegelijkertijd gaat het niet alleen over het individu. Achmeds vrouw, in catatonische staat, symboliseert iedereen die na een ballingschap in Syberië niet opgewassen was tegen nóg een oorlog. Marra portretteert ze stuk voor stuk prachtig – elk met zijn eigen verleden, drijfveren en houvast. Sommigen zijn moedig, anderen zwak. Maar allemaal zijn ze begrijpbaar. Het lukt niet om mensen weg te zetten als alleen maar goed of slecht. Marra dringt door tot de kern, waar je ziet dat iedereen zijn best doet, en achteraf de scherven op probeert te rapen.
Het boek bestrijkt maar vier dagen, maar blikt vaak terug. Soms alleen in gedachten, soms worden de gebeurtenissen beschreven. Toch weet Marra een spanning op te bouwen, door cruciale informatie stukje bij beetje vrij te geven. Daarbij wordt alles verteld in de prachtigste zinnen, zoals de openingszin: “
Op de ochtend nadat mannen van het federale leger haar huis had
den platgebrand en haar vader meegenomen, ontwaakte Havaa uit
een droom over zeeanemonen.”
Of later, als een man op TV de val van de Sovjet Republiek ziet:
“Hij sloeg zijn armen om zijn vrouw en zoon en hield ze vast, terwijl de staat die hem zijn leven had ontnomen stierf”
Kortom, Een Stelsel van Elementaire Levensvoorwaarden is een prachtig, literair boek dat je confronteert met de harde werkelijkheid van de 21e eeuw en tegelijkertijd een beroep doet op je inlevingsvermogen. Het staat meteen in mijn lijstje ‘favoriete boeken ooit gelezen’ . Ik zal Anthony Marra zeker in de gaten houden – ik ben benieuwd naar zijn volgende werk!
Een stelsel van Elementaire Levensvoorwaarden/ Anthony Marra / Vert. Hien Montijn /Uitgeverij De Bezige Bij/ 2013 / 336 pag. / ISBN 9789085424512