Interview door Irene en Valerie
Foto door
Even voorstellen: wie ben je en hoe kom je in de vakjury voor Beste Boek voor Jongeren?
Ik ben Nelleke Groot en ik werk al bijna 5 jaar bij boekhandel Paagman in Den Haag. Ik heb mijn liefde voor kinder- en jeugdboeken echt ontdekt door mijn werk in de boekhandel. Ik vond wel eens een prentenboek erg mooi of bv. de kinderpoëzie van Plint, maar verder dan dat ging het niet. Pas toen ik bij Paagman ging werken, kwam ik weer met kinder- en jeugdliteratuur in aanraking en ontdekte ik dat ik deze boeken nog steeds net zo leuk vond als toen ik klein was. Vanaf toen was er geen weg meer terug!
De CPNB zocht vorig jaar juryleden voor verschillende jury’s en comités en op deze vacature heb ik gereageerd. In de vakjury van de prijs voor het Beste Boek voor Jongeren was nog een plekje vrij en beide partijen zagen deze match wel zitten. Het is boeiend om te zien hoe er achter de schermen van de jury wordt gewerkt: welke titels worden aangedragen, hoe beoordeel je en waar let je op? Je kunt nooit 100% objectief zijn, want het gaat ook over leesvoorkeuren. Het is leuk om hierover meningen uit te wisselen.
Hoe verloopt het selectieproces (van lezen tot shortlist)? Hoe worden boeken genomineerd?
Het jureringsproces verschilt per prijs of zelfs per jaar. Maar bij deze prijs sturen de uitgeverijen hun titels in en deze verdelen we tijdens eerste vergadering onder de vijf juryleden. Elk boek wordt door minimaal twee juryleden gelezen en zij geven een oordeel over het gelezen boek. Als ze het beiden een goed boek vinden, wordt het door iedereen gelezen, maar als een van de twee juryleden het minder vindt, wordt het door een derde jurylid gelezen. Deze zal beslissen of iedereen het moet lezen en het boek dus doorgaat naar de volgende ronde of afvalt. Wanneer het boek door beide juryleden als minder goed wordt ervaren, valt het af.
In de tweede leesronde lezen we alle overgebleven boeken. Uiteindelijk blijven de boeken over die we alle vijf hebben gelezen. Na de eerste vergadering bij de start en na drie lange vergaderingen daarná zijn we tot de uiteindelijke selectie gekomen.
Hoeveel boeken heb je gelezen in totaal? Hoelang krijg je daar de tijd voor?
De jury ontving om te beginnen 37 oorspronkelijk Nederlandse en 34 vertaalde titels. In 2 á 3 maanden tijd heb ik zelf 45 boeken gelezen. Best veel, maar je wilt het verhaal ook laten doordringen natuurlijk. Ik heb uiteraard alles uitgelezen om te kunnen oordelen over het geheel. Soms was ik bang om een boek te snel te ‘moeten’ lezen en het dan slechter te vinden, maar een goed boek herken je. Dat grijpt je helemaal, sleept je mee. Daarnaast oordeel je niet alleen, want andere juryleden lezen het boek ook.
Bij de laatste vergadering over de eindselectie was er vanzelfsprekend nog discussie. Het kwam voor dat de favoriet van de een niet in de top van de ander stond. Het was interessant om te merken dat een boek bij iedereen anders binnen kan komen. En dan komt het erop aan dat je als jury elkaar weet te overtuigen dat dat ene boek tóch op de shortlist moet.
Hebben jullie vooraf gekeken naar bepaalde onderwerpen?
We wilden een lijst met verschillende onderwerpen en personages (mannen en vrouwen), maar ook verschillende leesniveaus. Ook willen we natuurlijk dat alle soorten lezers zich kunnen identificeren in een bepaald boek van de lijst. Voor iedereen moet er iets bijzitten, want deze lijst wordt toch vaak gebruikt op scholen.
Waar heb je op gelet tijdens het lezen?
De mate van toegankelijkheid van de taal, worden er bijvoorbeeld veel moeilijke woorden gebruikt? Ook het uiterlijk van een boek, zoals bladspiegel en opmaak, en het onderwerp zijn van belang. En tijdens het lezen kijk je ook naar de doelgroep en wie het leuk zou kunnen vinden. Is het voor een specifieke doelgroep of is het een boek voor iedereen? Literaire kwaliteit is ook iets waar ik naar keek, bevat het mooie zinnen die ik eigenlijk zou willen onderstrepen met potlood en hoeveel van dat soort zinnen staan er in?
Bij vertaalde boeken kijk je ook naar de vertaling. Als je duidelijk merkt dat het vertaald is en de zinnen niet vloeiend zijn, is het minder prettig lezen. Bij sommige zinnen hoor je in je hoofd direct de Engelse zin waardoor je merkt dat de Nederlandse vertaling minder fijn is. In het Italiaans is dat natuurlijk lastiger, want die taal spreek ik niet.
De cover is tijdens het lezen niet belangrijk. Wel hebben we gesprekken gevoerd over de mate waarin covers wel of niet bij het boek pasten, maar dit is geen selectiecriterium. Ik vind wel dat de boeken van de shortlist goede covers hebben. Opvallend is ook dat de uitgeverijen mooi verspreid zijn. Alleen uitgeverij Moon Young Adult heeft twee genomineerde boeken, maar ook dit is toeval.
Een paar boeken zijn ook goed te linken zijn aan de huidige Coronatijd. Is dat toeval of hebben boeken met die reden de shortlist gehaald?
Het was geen criterium, maar sommige boeken waren wel heel passend in deze tijd. Bijvoorbeeld
Nicolas en de verdwijning van de wereld
is heel duister, het hoofdpersonage is een jong kind en hij ziet op tv een persconferentie waarin wordt aangekondigd dat er een zwart gat aankomt.
Tijdens de Coronacrisis waren er veel persconferenties op tv, de sfeer was gespannen en heel herkenbaar. Er heerste veel angst en onduidelijkheid, net als in het boek. De herkenbaarheid maakt het verhaal misschien wel nog beter.
Bij
Vijf stappen van jou
moeten de personages vijf stappen afstand houden van elkaar, maar dit is voor iedereen natuurlijk nu ook herkenbaar met de 1,5 meter afstand.
Welke conclusies hebben jullie getrokken na het maken van de shortlist?
Opvallend zijn de zes debutanten op de shortlist waarvan twee een schrijfwedstrijd hebben gewonnen. Dit merkten we pas achteraf, maar past wel heel erg bij een prijs voor jongeren.
Het is een goed signaal naar uitgeverijen om jonge schrijvers een kans te geven en op deze manier tref je de doelgroep heel goed. Het kan dus echt gebeuren dat een jonge auteur een wedstrijd wint en een boek uitgeeft.
Hoe belangrijk is diversiteit in deze shortlist?
Daar hebben we zeker op gelet, want we wilden graag een diverse lijst voor verschillende soorten lezers. Dat wil niet zeggen dat ieder boek als thema diversiteit moet hebben, maar wel dat de lijst divers is aan thema’s. Er is vooraf niet gekeken naar bepaalde onderwerpen van de boeken. Eerst alles lezen. Het is niet zo dat we een minder goed boek lazen en het vervolgens wel op de lijst zetten, omdat we een bepaald onderwerp nog niet hadden. Als we twee boeken hadden die even goed waren, keken we wel naar het onderwerp.
Ook diversiteit in de jury is belangrijk. Ik ben boekverkoper, maar andere juryleden zijn docent, literatuurwetenschapper of bibliothecaris. Op deze manier worden verschillende delen van het vakgebied vertegenwoordigd.
Op de lijst missen we nog strips en graphic novels. Het aanbod hiervan is beperkt in Nederland en Vlaanderen, maar graphic novels kunnen een grote groep jongeren aanspreken. Ze zijn vanwege de beelden bijvoorbeeld aantrekkelijk voor jongeren die weinig lezen, maar als het verhaal goed is spreken ze ook veellezers aan. Ook poëzie zien we graag meer. Dit jaar staat er wel een boek in vrije versvorm op de shortlist, Toffee. Dat zit tussen literatuur en poëzie in. De zinnen zijn prachtig en er is veel tussen de regels te lezen. Maar ook minder ervaren lezers kunnen ervan genieten vanwege het herkenbare verhaal en omdat het door de vorm -korte zinnen en veel witruimte- heel makkelijk leest.
Is er een duidelijk verschil tussen oorspronkelijk Nederlandse en vertaalde boeken?
Ik vind alle boeken uniek en verschillend, het maakt niet uit of ze oorspronkelijk Nederlands zijn of vertaald. Tien jaar geleden waren er maar een paar echt goede Nederlandstalige Young Adults. Ze waren veruit in de minderheid vergeleken met de Engelse titels. Nu is het ten eerste veel zichtbaarder en is het van goede kwaliteit. Uitgevers hebben er ook meer aandacht voor, voor zowel Nederlandstalige als voor fantasy verhalen in Young Adults.
Zelf lees ik bijna nooit Engels. Als een vertaling goed is, is dat net zo’n fijne leeservaring als het lezen in de originele taal. Als je leest in je moedertaal, komt het vaak ook beter binnen en raakt het je meer.
Hoe wordt de jongerenjury gekozen? Met hoeveel zijn ze?
De CPNB stelt de jongerenjury samen, maar jongeren moeten wel reageren op een vacature. De jongerenjury van 2020 wordt midden juni bekendgemaakt. Een deel van de jongeren van vorig jaar is er nu misschien opnieuw. Je mag het namelijk twee of drie keer na elkaar doen als je tussen de 15 en 18 jaar bent. Het zijn vijf jongeren, waar de vakjury helemaal niet bij betrokken is. Ze mogen de jongeren natuurlijk niet beïnvloeden. Alleen de voorzitter van de vakjury zal de vergadering van de jongeren bijwonen voor eventuele toelichtingen.
Afgelopen jaren kwam er kritiek van lezers dat er te weinig YA op de shortlist, hoe komt het dat het dit jaar wel het geval is? Hebben jullie daar specifiek meer op gericht nu?
Het is natuurlijk heel afhankelijk van wat er wordt aangeboden, maar Young Adult is sterk aan het groeien. Vorig jaar heeft de jury een oproep gedaan in het juryrapport om meer YA en fantasy aan te dragen. Blijkbaar is daar naar gekeken, want uitgeverijen hebben daar goed op gereageerd.
Wanneer is de uitreiking?
De uitreiking staat gepland op 18 september 2020. De uitreiking zal sowieso digitaal plaatsvinden om op deze manier ook meer jongeren te bereiken.
Het persbericht van de CPNB met de bekendmaking van de 5 Nederlandse en de 5 vertaalde boeken (en meer informatie) vind je op de site van de