Deze roman trok me om twee redenen. In eerste instantie omdat de titel me nieuwsgierig  maakte, zeer poëtisch. Ten tweede door het onderwerp, de oorlog in Joegoslavië in de jaren ’90. Daar weet ik eigenlijk heel weinig van. Hoog tijd dus om daar verandering in te brengen.

In

Wie het mooist  valt

is de tienjarige Ana aan het woord. Ze verhaalt over de zomer waarin zij en haar beste vriend Luka onbezorgd van hun vrijheid genieten. Dagelijkse ontdekkingsreizen door hun wijk. Belangrijk in deze schijnbaar zorgeloze zomer is het moment waarop Ana sigaretten gaat halen voor haar peetoom Petar bij de kiosk. Ze gaat daar altijd heen, maar nu mag ze alleen sigaretten mee als ze antwoord geeft op de vraag ‘Wil je Servische of Kroatische sigaretten?’ Dat weet ze niet en keert zonder sigaretten terug naar huis. Vanaf dat moment slaat de sfeer in het verhaal om. Langzaam dringt de oorlog ieders leven binnen en is het gedaan met de zorgeloosheid. Ana wordt door de oorlog keihard onderuit gehaald.

Na een sprong in de tijd vind je Ana terug in New York, inmiddels 20 jaar en studente. Hier weet niemand van haar vrienden waar ze vandaan komt en wat haar geschiedenis is. Dit is haar keuze, maar door een voordracht bij de VN komen alle herinneringen en emoties in volle hevigheid terug.

Dit leidt naar het derde deal van de roman: de zoektocht. Hierover geen spoilers.

Op zeer indringende wijze zet Novic een stevig verhaal neer. In het begin lijkt het alsof de oorlogservaringen Ana niet al te zeer raken, maar op een gegeven moment merk je dat dit een overlevingsmechanisme is, gecombineerd met shock. Ana laat je een beklemming ervaren die lang blijft. Novic slaagt er goed in je persoonlijk te raken en onder je huid te kruipen.

Heel verdrietig werd ik bij het lezen van het tweede deel van de roman. Dan voel je goed dat Ana zich ontheemd voelt. Ze heeft het gevoel dat ze bij niemand terecht heeft gekund  of kan om over haar ervaringen te praten. Klinisch merkt ze op dat mensen heel gauw genoeg hebben van de oorlog. Nadat ze hebben gezegd hoe erg ze het voor je vinden, moet je er over ophouden. Dat doet Ana. Ze is geen slachtoffer vindt ze zelf.

En dan lees je, grotendeels tussen de regels door, hoe enorm de impact van Ana’s ervaringen uiteraard toch op haar als 10-jarige is. En later als twintiger. Alsof dat nog niet genoeg is, voelt Ana zich thuisloos. Kroatië noch Amerika zijn thuis. Ze wil zo graag naar huis, maar er is geen huis meer. Dat bezorgde me een enorme brok in de keel.

Ondanks het aangrijpende verhaal blijft er ruimte voor kleine lichtpuntjes. Kleine bubbels van lucht waar je als lezer even op adem kan komen. Een hele aangrijpende roman en een mooie roman, hoe tegenstrijdig dit ook klinkt. Door de indringende schrijfstijl blijf je doorlezen. Hoe poëtisch de titel ook klinkt, er gaat een gruwelijke gebeurtenis achter schuil. Een beetje zoals de roman: hoe prachtig ook geschreven het doet niets af aan de zwartheid van de oorlog.

Al lezend ben ik tot de conclusie gekomen dat, ook al brengt een boek ons tranen en pijn, we het aan degenen wiens leven dit was verplicht zijn deze verhalen te lezen. Nooit te zeggen: nu is het klaar, we praten er niet meer over.

Wie het mooist valt/Sara Novic/vertaling Maaike Bijnsdorp en Lucie Schaap/Meulenhoff Boekerij/2017/304 blz./ISBN: 9789029091886