Hoe vertel je over een verhaal dat zo uitgebreid is als het verhaal van Anwar? De korte versie zou deze zijn. Anwar werkt als bode in het ziekenhuis van Bagdad voor dokter Stein. Hij kent deze dokter van een eerdere periode in zijn leven. Dokter Stein lijkt hem echter niet te herkennen. De dokter blijkt in het huis tegenover Anwar te wonen. Avond aan avond slaat Anwar dokter Stein gade vanuit het veilige duister. Anwar neemt jou, de lezer, mee terug in de tijd, naar hoe het allemaal begon. Zijn vriendschap met Ezra en Mirjam, die Joods zijn. Het uiteenvallen van deze vriendschap door de groeiende haat tussen Joden en Arabieren. Anwars lotgevallen als crimineel, die leiden naar een baan bij de grootmoeftie. Deze baan leidt naar Europa, naar het Oostfront, in dienst van de SS, en uiteindelijk weer terug naar Bagdad. Het dak, de duisternis en dokter Stein.
Alleen dan doe ik het verhaal te kort. In het grote verhaal zitten namelijk zo veel kleine verhalen verweven. Het ontroerende verhaal van een voorzichtige eerste verliefdheid, het grappige verhaal van de magie van de bioscoopfilm die het publiek op de stoelen brengt, de afgestomptheid van het front. Het verhaal van hoe een brief hoop kan geven en hoe een antwoord op een brandende vraag soms meer pijn veroorzaakt dan verlichting geeft. Maar bovenal het verhaal van Anwar, die zo graag iemand wil zijn en daar niet in slaagt.
Het prachtige aan dit boek is de manier van vertellen. Een raamvertelling in Oosterse stijl. Dit moet je echter wel liggen. Tijdens de eerste hoofdstukken wordt namelijk nog helemaal niet duidelijk hoe een en ander in elkaar past. Langzaamaan ontvouwt het gelaagde, maar o zo logisch in elkaar grijpende, verhaal zich. Heerlijk al die kleine geschiedenissen binnen het grotere geheel.
Het jammere van de roman vind ik Anwar. Hij lijkt ruggengraatloos te zijn en laat zich leiden door degenen die volgens hem iemand zijn. Nooit kiest hij echt zelf. Dat ergert, waardoor het soms moeilijk is om sympathie op te brengen voor Anwar hoe zeer ik ook met hem mee leefde. De enige uitspraak van hem die erop wijst dat hij het misschien ook anders had gewild, is: Ik voelde een scherpziend verdriet om alles wat er had kunnen zijn als ik niet was geweest wie ik was, nog steeds ben en moet blijven.
Al met al een indrukwekkende roman over een deel van de geschiedenis waar ik eerder niets van wist. Hoe Hitler en de zijnen de Arabische wereld afstruinden om daar degenen die de Joden haatten te steunen en zo hun loyaliteit te verkrijgen. Een loyaliteit die zo ver ging dat er bataljons met Arabieren meevochten aan het Oostfront.
De dief van Bagdad/ Sherko Fatah / vertaling Pauline de Bok / Uitgeverij Cossee / 2012 / 480 pag. / ISBN 9789059363700