Je kent ze wel: van die frustrerend slechte wegwerpromans – je zou geld toe moeten krijgen als je erdoorheen komt – waarvan je pas überhaupt de flaptekst zou willen lezen als je al een uur verveeld in de wachtkamer zit bij de tandarts en die zijn geschreven door een auteur die je liever vandaag dan morgen zou willen opgeven voor een aflevering van Help mijn man is schrijver. Het verhaal is zo cliché dat je je afvraagt welke uitgever zo krankzinnig is geweest het uit te geven en de enige inhoud is.. tja, die is er niet. Als dit soort boeken een personificatie zou hebben, zou die Barbie (van Oh Oh Cherso) heten.

Zo’n boek is

De ontdekking van de hemel

dus niet. Cabaratier Guido Weijers weet het ook weer schitterend te verwoorden in zijn sketch van de Oudejaarsconference van 2010 (zie filmpje hieronder). Waar hij Barbie het laagste van het laagste noemt, daar noemt hij Harry Mulisch het hoogste van het hoogste. Nu zou Harry dat zelf gelukkig ook gevonden hebben. Maar dat doet niet af aan feit dat

De ontdekking van de hemel

literatuur met een dikgedrukte, onderstreepte hoofdletter L is.

Opgefleurd determinisme

Het einde van het verhaal is al vanaf het begin duidelijk: de Tien Geboden moeten terug. Hoe de engel, die verslag doet van zijn taak (het is een van de zeldzame romans waarbij je kennismaakt met de alwetende verteller, namelijk deze engel), dat voor elkaar heeft gekregen, kom je te weten door deze honderden pagina’s vol eruditie en romanschrijven zoals het hoort, te lezen. Doordat alles al vanaf het begin vastligt en je meer weet dan de personages, ontstaat een heel ander soort spanning: het gaat er niet om of het gebeurt, maar wanneer en hoe. Bij dit soort spanning staat of valt een verhaal met de manier van vertellen. Dankzij woordenkunstenaar Mulisch met een schatkist aan bijvoeglijke naamwoorden, psychologisch-filosofische diepgang en boeiende subverhaallijnen wordt de spanning van bladzijde 1 tot en met 901 vastgehouden. Welke zijweg hij ook inslaat, alles doet ertoe. Nu vind ik het al knap als bij een boek van 200 pagina’s alles samenkomt op het einde, bij dit bombastisch dikke boek is het een daad, die getuigt van groot vakmanschap. Hoewel engelen deze goddelijke opdracht uitvoeren op aarde, krijgt Mulisch het toch voor elkaar dat je elk moment eraan twijfelt of het ook wel echt goedkomt met hun plan. Compleet uit de lucht vallende gebeurtenissen en de complexe situatie rondom Ada’s zwangerschap veroorzaken momentum creërende onzekerheid in de zekerheid van het lot.

Magisch contrast

Het hemelse framework staat in schril contrast met de realiteit van onze wereld. Hoewel de hoofdpersonages (Max, Onno, Ada, Sophie en Quinten) in de ogen van de engelen slechts marionetten zijn voor hun plan, worden ze zeer realistisch neergezet. Daardoor voelen ze aan als vertrouwde mensen. Ook heeft Mulisch de ruimte om voor deze personages een entourage te verzorgen, die compleet logisch en reëel is. Zo speelt het verhaal zich grotendeels af in het vertrouwde Leiden, Amsterdam en Drenthe en komt het communistische Cuba erin voor, maar ook Auschwitz en Rome. Toch wordt die heel vertrouwde omgeving met vertrouwde personages niet saai, maar juist zo magisch, ómdat alles in dienst staat van het einddoel. Vriendschappen en liefde ontstaan niet zomaar, maar uit noodzakelijkheid en zelfs WO1 en WO2 blijken te zijn begonnen puur voor het einddoel om de Tien Geboden terug te krijgen. Dat echt álles in dit boek, hoe klein of vertrouwd ook, dienst doet voor het einddoel, voegt een extra, literair-filosofische dimensie toe: alles heeft altijd met alles te maken.

Holocaust, euthanasie, communisme, vaderschap, liefde, wetenschap, carrière, vriendschap: je zou kunnen zeggen dat dit boek eigenlijk over álles gaat. Zou je de hele wereld in een spiegel houden, dan zou

De ontdekking van de hemel

haar spiegelbeeld zijn.

Sinds ik als kind deze waanzinnig dikke pil in de bibliobus zag staan, had ik besloten het lezen ervan uit te stellen tot mijn pensioen. Maar ik ben o zo blij, dat ik het nu al uit de kast heb getrokken. Dit boek draag je je hele leven met je mee en kleurt je leven. Ik zou nog wel vijf recensies kunnen schrijven met nog meer analyse waarom dit een van de beste boeken ooit geschreven is en met nog meer lovende woorden, maar taal – hoe ironisch – schiet tekort om dit boek nog meer eer aan te doen. In Mulisch’ literaire atelier is alles ter wereld zijn middel en perfectie zijn doel. God heeft in dit boek dan wel het contract met de mensheid opgezegd, mijn contract met Mulisch’ boeken houdt in ieder geval nog wel even stand.

Deze recensie is geschreven door Martijn Janse, 18 jaar, gymnasium 6e leerjaar aan de CSW Van de Perre in Middelburg.

De ontdekking van de hemel / Harry Mulisch / Uitgeverij De Bezige Bij / 1992 / 901 pag. / ISBN 90 234 7092 3