‘Het zijn allemaal zakkenvullers!’. ‘Het zijn boeven, ze moeten de gevangenis in!’. ‘Ze hebben de crisis veroorzaakt en krijgen nog een bonus ook!’. De kans is heel groot dat je in de afgelopen jaren bij een gesprek over de financiële crisis – en ook nu nog met de discussies over de bonussen van bankiers – deze zinnen voorbij hebt horen komen. Je kan het de mensen die dit zeggen niet helemaal kwalijk nemen, ze weten niet beter. Het echte verhaal is namelijk veel genuanceerder, maar ook complexer.

Het echte verhaal

Maar wat is het echte verhaal achter de ‘zakkenvullers’ in de glazen torens van banken die de wereld op de rand van de financiële afgrond hebben gebracht? Joris Luyendijk, bekend journalist en antropoloog, zocht het uit door zich 2 jaar lang onder te dompelen in de City of London, samen met Wall Street het financiële hart van de wereld. Hij interviewde 200 bankiers en andersoortig personeel bij banken om erachter te komen wat voor soort mensen het zijn.

Wat blijkt? De typische zakenvuller-bankier is niet het probleem en zelfs maar weinig mensen doen het per se om heel erg rijk te worden. De een is bijvoorbeeld een alleenstaande moeder die moet blijven werken en extreem lange dagen maken om de kosten voor een goede school voor haar kinderen te betalen, de ander is iemand die alleen echte uitdaging vindt in deze baan en weer een ander probeert zijn studieschuld er snel mee af te lossen.

Nee, het zijn niet zozeer de mensen die ervoor hebben gezorgd dat de beurs kraakte in 2008. Het is het financiële systeem dat corrupt is en hoog toe is aan een revolutie. Zo wordt er makkelijk omgegaan met belangenverstrengeling en wordt amoreel gedrag in de hand gespeeld. Maar ook zorgen perverse prikkels ervoor dat bankiers enorme risico’s durven nemen. Ze zitten gevangen in hun eigen zeepbel en kunnen niet verder kijken dan hun eigen belevingswereld.

Eyeopener


Dit kan niet waar zijn

is een krachtig boek op het juiste moment. Dit is een boek dat de maatschappij van deze generatie hard nodig heeft. Het legt een probleem bloot waar niemand meer naar lijkt te kijken, terwijl het iedereen enorm aangaat (zeg nou zelf, als je opeens al je spaargeld kwijt zou zijn of in armoede moest leven, zou je niet vrolijk zijn). De crisis is voorbij en we gaan gewoon weer door met ons leven, zonder iets te veranderen. We zijn alleen nog boos op de bonusbankiers, maar daarmee is alles ook wel klaar en afgehandeld.

Niet dus. Joris Luyendijk durft te laten zien aan ons dat we als we niet ingrijpen, het zo weer mis kan gaan. Aan de hand van intrigerende, maar soms ook schokkende verhalen – soms denk je echt: dit kan niet waar zijn – kweekt hij bij de lezer een besef van de ernst van het probleem. Hij legt heel duidelijk en gestructureerd uit, ook voor dummies, hoe de financiële wereld in elkaar zit, wat de problemen zijn en wat voor soorten mensen erin werken.

Door de persoonlijke verhalen van de geïnterviewde bankiers(achtigen) krijgen we een uniek inkijkje in het leven en de mens van deze personen. We zien hoe hun privéleven meespeelt in hun werk en beslissingen en dat alles veel ingewikkelder en genuanceerder is dan het op het eerste oog lijkt. Door de begrijpelijke inhoudelijke kant van het boek over hoe banken werken leer je tegelijkertijd ook nog eens wat.

Meer dan banken

Laat je dus vooral niet afschrikken door het feit dat de enige financiële kennis die je hebt hooguit reikt tot het uitrekenen hoeveel wisselgeld je krijgt bij de bakker. Het boek is namelijk veel meer dan dat: het gaat over mensen, die beïnvloed worden door een corrupt systeem dat het slechtste bij mensen naar boven haalt en over hoe mensen daarmee omgaan: gaan ze erin mee, verzetten ze zich, blijven ze neutraal of kunnen ze niet anders? De setting rondom de banken kan zo ingewisseld worden voor een andere, want de kern van het verhaal blijft hetzelfde.

Oftewel: iedere maatschappijkritische lezer moet dit boek op zijn plank hebben staan. Dit zijn de boeken die de wereld nodig heeft, die ons laten inzien dat er een groots probleem is waar we onze ogen voor sluiten, die revoluties veroorzaken – althans, dat hopen we dan maar. Dan hoop ik op mijn beurt dat je na het lezen van dit boek nooit meer zomaar zegt in een discussies over banken dat het de schuld is van die ‘zakkenvullers’.

Deze recensie is geschreven door Martijn Janse, 19 jaar, student Natuur- en Sterrenkunde aan de Universiteit Leiden.

Dit kan niet waar zijn / Joris Luyendijk / Uitgeverij Atlas Contact / 2015 / 208 pag. / ISBN 9045028166