Stil

is het verhaal, de biografie zo je wilt, van Karl Heidemann. De ondertitel  – kroniek van een moordenaar –  is een tikje misleidend. Zeker vallen er de nodige doden in het verhaal, maar of het woord moord de lading helemaal dekt?

Karl is over sensitief wat geluid betreft. In de buik van zijn moeder al kan hij al haar geluiden horen, de geluiden in huis, de geluiden van buiten. Alle geluiden die zijn oren binnenstromen en aanvallen zijn een regelrechte kwelling. Zijn ouders hebben in eerste instantie geen idee waarom hun zoon altijd schreeuwt, huilt en ongelukkig of boos is. Totdat Karls vader ontdekt dat zijn zoon alleen rustig is wanneer hij ’s nachts met hem in de onmetelijke stilte van het bos loopt.  En daar laat Raab zien dat hij een taalvirtuoos is wanneer het om oproepen van sfeer gaat:

Duisternis en stilte. Het was al laat. Voor het eerst werd Karl Heidemann omgeven door frisse, ijskoude lucht, de heldere sterrenhemel, de tintelende nacht. Zijn ogen werden groot, hij sperde zijn neusvleugels wijd open, boog zijn hoofdje, rook, luisterde en voelde, neiuwsgierig en begerig tegelijk, als een ontdekkingsreiziger in een vreemd land, als een roofdier op jacht. (p.20)

Om Karl stilte te geven bouwt zijn vader een, voor gewoon horende mensen, geluidsdichte kamer in de kelder en komt Karl de eerste jaren van zijn leven nooit meer buiten. Toch weet hij wat er speelt in het dorp omdat hij nog steeds alles kan horen in zijn kamer. Ook al is dit sterk gedempt. Opgroeien in een kelder zonder contact met de buitenwereld doet een mens sowieso al geen goed. Maar kun je horen wat de dorpelingen nu echt van jou en je ouders vinden,  is dat nog een stuk harder te verteren.  Raab laat door de gedachten van Karl zien hoe hij zijn eigen wereldbeeld vormt.

Welhaast ongemerkt kweekt Raab begrip bij de lezer voor het feit dat Karl aan het doden slaat. En dat is meteen de kracht van Raab: een karakter neerzetten dat ongewoon en onbegrijpelijk lijkt te zijn, maar toch je sympathie verwerft.

Net als elk kind wil Karl lief zijn voor zijn ouders.  Alleen verafschuwt het schelle geluid van zijn moeders stem hem.  Hierdoor negeert Karl haar vaak, ook al weet hij hoezeer dit haar kwetst. Op haar beurt kwetst zijn moeder hem weer en geraken moeder en zoon in en vicieuze cirkel. Na een gebeurtenis die ik hier niet ga spoilen trekt Karl de wereld in en begint zijn zoektocht naar het mysterie van de dood, volgens Karl de ultieme vorm van vredigheid en stilte.

Het boek kent diverse  scharnierpunten die bepalend zijn voor hoe Karl zich als mens ontwikkelt.

Het, in mijn ogen belangrijkste scharnierpunt is, wanneer Karl Marie ontmoet. Marie is stom en wordt daarom honds behandeld door haar vader. Dit is het punt waarop Karl niet meer dood om vrede en rust te brengen, maar om te wreken. Hij wordt een soort Dexter avant la lettre. Dood aan de slechterikken van de wereld.  Dit is ook het moment waarop zijn empatisch vermogen groeit en een ander belangrijker is dan hijzelf.

Tijdens het lezen van

Stil

viel me niet alleen de gelijkenis tussen Karl en Dexter op, maar ook de gelijkenis met Het parfum van Süskind. Zowel Karl als Jean-Baptiste worden doders door een exceptioneel gevoelig zintuig. Beiden zoeken liefde en acceptatie. Maar waar Jean-Baptiste het puur voor zijn eigen gewin doet, wil Karl juist anderen helpen. Eerst door gekwelde mensen de rust en stilte van de dood te geven. Later om degenen te beschermen die dat zelf niet kunnen.

Dat brengt me terug naar mijn eerdere opmerking dat het woord moordenaar de lading eigenlijk niet dekt. Het Engels kent het woord deathbringer, wat, voor mij, accurater weergeeft wie Karl is.

Als

Stil

iets doet, is het je aan het denken zetten over de dood, over de definitie van moord en welke dood je zelf nog te rechtvaardigen vindt en welke niet.

Verder laat het verhaal heel duidelijk zien hoe het gedrag van mensen tegen elkaar het karakter en de handelingen van anderen vormt. Was Karl een heel andere man geworden wanneer zijn gevoelige gehoor geaccepteerd was? Is het begrip dat Karl van Horst Schubert kreeg de reden geweest dat het verhaal eindigt zoals het doet? Wat voor invloed heeft het ontberen van liefde en begrip op mensen en in hoeverre kun je ze dan nog verantwoordelijk houden voor hun daden?

Stil

roept vragen op. Het verhaal van Karl spookte nog wekenlang door mijn hoofd. Ik heb deze gebrandmerkte moordenaar in ieder geval in mijn hart gesloten en heb menig traantje weggepinkt aan het einde van het verhaal.

Stil/Thomas Raab/vertaling Marcel Misset/Atlas Contact/2016/304 blz./ISBN: 9789025447878