“Wat ze toen niet wisten, was dat ze zich steeds moeilijker zouden gaan verhouden tot die in de tijd verankerde versies van henzelf.”

En dat gebeurt. Daan Heerma van Vos neemt ons in De laatste oorlog mee van 1988 naar 2013. Eva en Abel Kaplan zijn uit elkaar, maar Kaplan kan Eva moeilijk loslaten. Tegelijkertijd start hij een nieuwe relatie met Judith. Kaplan is een joodse schrijver, maar op zijn werk op school is hij moslim. Wanneer Kaplan Ibrahim, alias Abraham, ontmoet, besluit hij de zwaar gepeste jongen te gaan beschermen. Hij biedt hem onderdak in zijn kantoortje. Langzaam maar zeker raakt hij meer in de ban van zijn rol als beschermheer.

Tegelijkertijd wil Kaplan zijn beste boek gaan schrijven. Samen met Judith ontdekt hij dat er Roma-vluchtelingen in een oude school zitten. Dan vertelt Judith dat haar opa, Abel, een dagboek bij heeft gehouden over de periode dat hij in Auschwitz zat. Kaplan ontvreemdt het dagboek en besluit HET boek te gaan schrijven. Stapje voor stapje gaat Kaplans leven meer gelijkenissen tonen met het leven van de oude Abel.

“Door dit boek kun je werkelijk in het verleden leven, ik zie je wegglijden en heb de energie niet meer je tegen te houden, echt niet.”

Met Land 32 maakt Daan Heerma van Vos indruk. Het boek dat genomineerd werd voor de Halewijnprijs zet aan tot nadenken, piekeren. Met De laatste oorlog maakt Heerma van Vos zijn naam opnieuw waar. Geen bijzondere locatie, geen onherkenbare -soms zelfs futuristische- elementen, maar een prachtig, indrukwekkend en compositorisch geslaagd verhaal geeft hier de doorslag: De laatste oorlog ontroert, verbaast, en intrigeert, vooral door hoofdpersoon Kaplan.

“Volgens de midrasj heeft een mens drie namen (…). De derde naam, Kaplan, was als dierbaar littekenweefsel.”

Het is net of we niet van Kaplan mogen houden. Waar Heerma van Vos iedereen in het verhaal een voornaam geeft, blijft Kaplan, Kaplan, een man met zijn achternaam. Daarbij verkiest Heerma van Vos het personale perspectief boven het ik-perspectief en maakt daarmee het verhaal afstandelijk. Toch weet hij de psyche van Kaplan perfect in beeld te brengen. Uitgebreide innerlijke monologen en realistische dialogen geven inzicht in de bijzondere gedachtegang van Kaplan:

“Eindelijk, met de komst van de jongen, was hem de kans gegeven zijn woorden in daden om te zetten, eindelijk kon hij meevechten in de oorlog die hem had gedefinieerd.”

Langzaam maar zeker ontwikkelt Kaplan een obsessie. Hij zal Dat Ene Boek schrijven en hij zal de jongen beschermen, met alle gevolgen van dien. Waar hij voor menigeen onlogische gedachtegangen heeft en bijzondere dingen uitvoert, krijgt hij toch je steun en begrip. Heerma van Vos heeft Kaplan zo goed uitgewerkt, dat hij meer wordt dan een man van papier. Geen groteske beschrijvingen of overdreven uitingen. Kaplan is wie Kaplan is.

“De oorlog was de enige gelegenheid in de wereldgeschiedenis geweest waarbij de twee ware gedaanten van de menselijke ziel waren geopenbaard: de kant die leefde op vernietiging en vernedering en de kant die leefde op hoop en vrijheid.”

De obsessies van Kaplan maken De laatste oorlog tot een diepgaand verhaal. Heerma van Vos zet niet alleen een boeiend personage neer, maar creëert ook een aantrekkelijk levensverhaal. Kaplan besluit, naar aanleiding van het dagboek van de oude Abel, een geschiedenisverhaal te schrijven. Hij zal er alles aan doen de oorlog zelf mee te maken. Dat gegeven wekt interesse. In de loop van het verhaal gaan de levens van de beide Abels opvallende parallellen vertonen. Beetje voor beetje krijgt Kaplans obsessie vorm, langzaam worden de gevolgen duidelijk. Daarbij gebruikt Heerma van Vos niet zelden doordachte uitingen en geeft hij je stof tot nadenken over het leven, de oorlog en de mensheid:

“Wat Kaplan zag, was een man die volledig was gedefinieerd door gevolgen.”

Met Kaplan neemt Heerma van Vos de mogelijkheid over het schrijverschap te ventileren:

“Dit was de reden dat hij ooit was gaan schrijven, deze sensatie: in staat zijn zichzelf te identificeren, nee, zichzelf volledig over te zetten naar de gedaante van iemand die hij nog nooit had gezien.”

Met de woorden van de oude Abel, vertelt de nieuwe Abel een verhaal, waargebeurd en verzonnen. Heerma van Vos vertelt met Abel Kaplans verhaal ons een verhaal en zet hij zich wellicht over naar Kaplan, iemand die hij nog nooit heeft ontmoet. In ieder geval bevat De laatste oorlog een boeiend, intrigerend en goed opgezet verhaal dat de moeite van het lezen meer dan waard is!

Deze recensie is geschreven door Marloes Otten. Docente Nederlands op een school in Meppel, waar ze les geeft aan leerlingen uit de onderbouw van de havo, de mavo en het vwo. Marloes is een echte boekenwurm: van Mulisch tot Hertmans, van Lewinsky tot Williams: je maakt haar met van alles blij.

De laatste oorlog / Daan Heerma van Vos / Uitgeverij De Bezige Bij / 427 bladzijden / ISBN: 9789023495246