In november 2013 was

De Cirkel

van Dave Eggers het boek van de maand bij De Wereld Draait Door. Niet verwonderlijk, want een van de belangrijkste thema’s van het boek sluit naadloos aan op een van de belangrijkste nieuwsthema’s uit 2013: (online) privacy. Maar ook nu zijn de vragen die dit boek stelt nog beangstigend relevant.

In

De Cirkel

krijgt hoofdpersonage Mae Holland een baan bij het machtigste internetbedrijf van de wereld, de Cirkel, opgericht door de jonge, innovatieve Ty, de oudere, innemende Eamon Bailey en de harde zakenman Tom Stenton. Het bedrijf is gevestigd op haar eigen campus in Californië. In principe hoeven de werknemers deze campus nooit te verlaten: er zijn winkels, sportgelegenheden, parken, gratis hotelkamers en er worden iedere dag activiteiten georganiseerd. Mae is verschrikkelijk dankbaar voor de kans en stort zich vol overgave op haar werk, maar ze komt er al snel achter dat dit bij de Cirkel niet genoeg is. De Cirkel verwacht ‘participatie’ en ‘transparantie’ van iedere medewerker en dat houdt in dat ze gezien moet worden bij de (toch niet zo) optionele feestjes, al haar persoonlijke accounts moet delen met de Cirkel, minimaal 500 enquêtevragen per dag moet beantwoorden in CirkelSurveys, minimaal 250 personen per week zo ver moet krijgen om dezelfde producten als haar te kopen, enzovoorts. In Mae’s ogen zijn participatie en transparantie noodzakelijk maar ook onvermijdelijk – dit is de toekomst, ook voor mensen buiten het bedrijf. Dat is ook het doel van de Cirkel: volledige transparantie van het leven – voltooiing (van de cirkel in het logo). Haar ex-vriend Mercer en haar ouders denken hier anders over. Zij ervaren de continue zichtbaarheid als een belasting. Langzaam verliest Mae de verbintenis met de wereld en haar geliefden buiten de Cirkel. Ze gaat op de campus wonen en zelfs haar romantische leven gaat zich daar afspelen; zowel de sullige Francis als de mysterieuze Kalden proberen haar aandacht te krijgen, met wisselend succes. Uiteindelijk komt Mae voor een belangrijke keuze te staan: verder de Cirkel in en bijdragen aan de voltooiing, of de liefde achterna en daarmee de voltooiing voorkomen.

De thematiek van het boek is erg actueel. Het hoofdthema is (online) privacy, zoals ook blijkt uit de bovengenoemde doelstelling van de Cirkel. Alles moet openbaar worden; de slogans “Geheimen zijn leugens; privacy is diefstal” prijken op een muur van het kantoor. Bijna niemand, binnen en buiten het bedrijf, lijkt zich te realiseren wat voor macht dit de Cirkel zou geven, wat de gevolgen zouden zijn voor de democratie. De meeste personages, inclusief Mae, zijn dan ook naïef te noemen. De mensen die wel vinden dat volledige transparantie te ver gaat, worden door het bedrijf uitgeschakeld, wat ogenblikkelijk associaties met totalitaire regimes oproept. Eggers stelt via de personages ook vragen over de gevolgen van het steeds belangrijker worden van elektronica en social-media voor sociale ontwikkeling en sociale vaardigheden. De dysfunctionele relaties van Mae en haar collega’s zijn een uitvergroting van wat onderzoekers al jaren roepen: social-media maken asociaal. De medewerkers, maar ook de klanten, van de Cirkel lijken niet te worden gehinderd door sociale clues van de mensen om hun heen of door enige vorm van terughoudendheid, alsof ze hun mening geven over een YouTube-filmpje in plaats van een gesprek voeren met een ander persoon. Dit voelt een beetje treurig, want ondanks dat ze iedere dag contact hebben met honderden mensen, online en offline, hebben ze met niemand echt een relatie.

De opbouw van

De Cirkel

is bijzonder – het heeft geen hoofdstukken.

De Cirkel

is opgedeeld in drie ‘boeken’ met daarbinnen doorlopende tekst, slechts hier een daar onderbroken door een witregel. De opbouw binnen de drie boeken is als het ware een afspiegeling van het logo van de Cirkel, welke is opgebouwd uit cirkels (doorlopende tekst) met hapjes eruit (witregels). Het geheel spiegelt de wereld die Eggers heeft gecreëerd: de wereld buiten het bedrijf, de wereld binnen het bedrijf en de top van het bedrijf. Deze bijzondere opbouw geeft het gevoel dat je

De Cirkel

wordt ingezogen, zoals Mae het bedrijf wordt ingezogen, en maakt het erg moeilijk om het boek weg te leggen.

De Cirkel



werd door kranten bestempeld als ‘onheilspellend’ en daar sluit ik me bij aan. Het is een van de meest verontrustende boeken die ik heb gelezen. Doorgaans maak ik me niet veel zorgen over mijn online privacy. Ik vind mezelf voorzichtig genoeg op dat gebied en maak dankbaar gebruik van mijn smartphone en social-media accounts. Desondanks vind ik het toekomstbeeld dat Eggers schets verontrustend – hoewel het wellicht nooit helemaal realiteit gaat worden, is het niet ongefundeerd en dat geeft me de rillingen. Hij trekt een weg door die we al zijn ingeslagen. Veel mensen controleren en updaten hun online profielen al meerdere keren per dag, soms zelfs per uur, en leggen alles vast met foto’s en filmpjes. En denk dan eens aan de bedrijven achter deze profielen, zoals Facebook, Google en Apple, die gegevens hebben van miljoenen mensen wereldwijd, gegevens die zij vervolgens omzetten in geld. En stel je dan eens voor dat die bedrijven één zouden worden…welkom bij de Cirkel, welkom bij

Big Brother

2.0.

Deze recensie is geschreven door Tina Bruinsma. Zij studeerde in 2012 af aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij volgde daar de opleiding Engelse Taal en Cultuur.

De Cirkel (2013) / Dave Eggers / Vertaling Gerda Baardman, Lidwien Biekmann, Brenda Mudde, Elles Tukker / Uitgeverij Lebowski Publishers / 445 pag. / ISBN 978904881863 1