Door Valerie en Irene

Stilte heeft een eigen stem

is geschreven door Ruta Sepetys, maar zonder vertaling van Aleid van Eekelen-Benders kunnen wij dit prachtige boek niet lezen. Tijd om Aleid een aantal vragen te stellen over het vertaalproces van dit boek en over vertalen in het algemeen.

Kan je jezelf en het boek even kort voorstellen?


Ik vertaal zo’n 20 jaar al, bijna 24 jaar intussen! Eigenlijk vanalles en nog wat, maar bijna uitsluitend fictie, voor kinderen, YA en voor volwassenen. Ontzettend leuke schrijvers heb ik nu die ik vertaal.

Van Ruta Sepetys heb ik de laatste twee boeken vertaald. Verder ook de boeken van John Green, die zijn jullie vast wel bekend.

Stilte heeft een eigen stem

ofwel

The fountains of silence

, gaat over de jaren na de Spaanse burgeroorlog. Het eerste Amerikaanse hotel in Madrid is geopend en daar komt de Amerikaanse Daniël logeren. Zijn vader probeert een oliedeal met Franco te sluiten. Daniël zoekt met zijn fotocamera zijn eigen weg in Madrid en leert veel Spanjaarden kennen. Hij probeert foto’s te maken met nieuwswaarde en hierdoor dingen te zien die in die tijd volkomen onbereikbaar waren als buitenstaander. Als lezer ervaar je hetzelfde. Dat is ook een belangrijk deel waar het over gaat: baby’s die in die periode gestolen zijn van ouders. Dat gebeurde op grote schaal en is een van de thema’s.

Net als in

Zout van de zee

zijn er veel hoofdpersonen en zij maken allemaal eigen dingen mee. Ana is in

Stilte heeft een eigen stem

ook een hoofdpersonage en werkt als kamermeisje in het hotel. Het verhaal loopt van de ene naar de andere persoon en daardoor leest het makkelijk en vlot. Je wilt te weten komen wat er gebeurt en het tegelijkertijd meemaken. Dat werkt tijdens het vertalen net zo, omdat je gewoon verder wilt. Dat wil niet zeggen dat het makkelijker wegtypt.

Het is een heel mooi boek: beslist lezen! Ik heb het voorafgaand aan dit interview ook weer even ingekeken, ik zit er gelijk weer in.

Hoe was het om dit boek te vertalen?


Je wil steeds verder, omdat het dus zo doorleest.

Verder vooraan beginnen natuurlijk. Eerst heb ik het van tevoren gelezen. Vluchtig, om een beetje te weten waar het verhaal naartoe gaat en te weten waar ik later mee te maken krijg. Vervolgens begin ik met vertalen. De eerste ronde gaat vrij snel en daarin zet ik geen puntjes op de i. Ik let nog niet veel op goede zinnen en ben bijvoorbeeld nog niet consequent in u/jij. Dat komt pas in de volgende vertaalronde.

Na drie/vier/vijf rondes is het boek klaar. Wat bij dit boek extra lastig was: tussen de hoofdstukken door stonden citaten uit krantenartikelen en uit archieven van Amerikaanse ambassades, dat was een heel andere toon dan het verhaal. Het is een ander soort dan het verhaal dat je vertaalt. Soms heb ik ze laten liggen om ze later te vertalen. Ik heb ook veel opgezocht om te kijken of citaten al vertaald waren. Er bleken er niet veel vertaald te zijn. De citaten zelf maken dat het verhaal realistischer werd. Ingebed in de werkelijkheid.

Uiteindelijk duurde het zeker vier maanden om dit boek te vertalen.

Wat betekent deze nominatie voor jou als vertaler?


Het is de vijfde keer dat ik er op sta met een vertaald boek. Een vreemde gewaarwording, maar erg belangrijk voor het boek zelf. Het is tijdens corona uitgekomen en het verdient veel meer aandacht dan het gekregen heeft. Het bereiken van de shortlist voor het Beste Boek voor Jongeren is een mooi platform en fijn dat het nu meer aandacht krijgt. Ook dat jullie deze interviews doen trouwens!

De andere genomineerde vertalingen waren

Will Grayson, Will Grayson

en

Papertowns

van John Green, die ik net al noemde. Verder

De dag van Eden

van Liz Flanagan en ik heb één keer gewonnen, met

Waar het licht is

van Jennifer Niven. Heel mooi geschreven.

Heb je de andere genomineerden gelezen?


Nog niets van de vijf oorspronkelijk Nederlands.

Erebos


ontwaakt

ga ik niet lezen, omdat ik destijds al niet door het eerste deel heen kwam. Benedict Wells wil ik nog lezen. Ik ken nog niks van hem, maar steeds als ik er iets over lees trekt dat wel.

Hoe krijg je een vertaalklus? Gaat dat via een uitgever of mag je zelf aangeven dat je iets wilt vertalen?


Nee, dat loopt via een uitgever. Het maakt ook wel uit vanuit welke taal je vertaalt. Redacteuren en uitgevers kunnen redelijk goed zelf Engels lezen. Die boeken kopen ze aan op beurzen en vervolgens gaan ze op zoek naar een geschikte vertaler.

Bij vreemde talen, bijvoorbeeld Italiaans, ligt dat anders. Dat loopt soms wel via de vertaler naar de uitgeverij. Bij Amerikaanse/Engelse boeken vaak niet, omdat die al sneller aangekocht zijn. Als vertaler heb je dan geen kans en zit ik thuis te wachten of ze iets voor me hebben. Dat is niet waar natuurlijk (lacht), want ik heb ook wel vaste auteurs die ik vertaal.

Als je een vertaalklus krijgt van een bepaalde auteur, bijvoorbeeld Ruta Sepetys, lees je dan alleen het te vertalen boek of meer van deze auteur?


Toen ik de opdracht van

Zout van de zee

kreeg, heb ik wel eerst

Schaduwliefde

uit de bibliotheek gehaald. Alleen toen zat ik eigenlijk al zo erg in

Zout van de zee

dat ik dat niet meer heb uitgelezen.

Als we kijken naar de positie van vertalers, krijgen vertalers de aandacht die ze verdienen?


Ja en nee. Ik vind dat vertalers veel meer genoemd zouden moeten worden, standaard bij korte boekbesprekingen of recensies. Vaak gebeurt dat niet. De Nederlandse boeken bestaan nu eenmaal door de vertalers. Daarom zijn interviews zoals dit ook zo fijn.

Bij een goede vertaling denk je daar niet aan tijdens het lezen. Iemand die zijn ziel en zaligheid er insteekt, mag wel meer belicht worden.

Ik kan als vertaler het woordenboek erbij pakken en van ieder woord een paar vertalingen opschrijven, maar iedere auteur heeft een eigen stijl. Een auteur heeft zijn eigen woordkeus en stijl. Je moet goed Engels kunnen lezen, maar ook heel goed de sfeer en de stijl kunnen lezen in een boek en die in het Nederlands kunnen weergeven. Alleen snappen is niet voldoende, je moet het ook over kunnen brengen aan de lezer. Soms zijn boeken makkelijker om te vertalen, maar dat is zeldzaam.

Heb je nog tips voor jonge mensen die een boek willen schrijven of vertaler willen worden?


In ieder geval je heel goed verdiepen in een onderwerp als je wilt gaan schrijven. Eigenlijk ook als je wilt gaan vertalen. Je moet niet iets heel vreemds pakken en daarmee aan de gang gaan. Je kent de taal en uitdrukkingen niet en daar valt en staat juist een vertaling mee. Je moet weten hoe woorden gebruikt worden in een bepaalde tijd of door bepaalde mensen.

Verdiep je in hoe bepaalde mensen van nu bepaalde woorden gebruiken, zij zijn degenen die het daadwerkelijk gebruiken en ik als vertaler misschien niet. Als je je daar goed in verdiept, wordt een boek en dus je vertaling echter.

Wat betekent het voor jou als je deze prijs wint? Wat zou je als eerste doen?


Heel blij zijn! Het op Facebook zetten, want het moet de wereld in. Als het niet wint, gaat het ook de wereld in trouwens. En een lekker glaasje natuurlijk!

Het zal ook wel heel veel voldoening geven hoor als het wint.

Stilte heeft een eigen stem

ligt me na aan het hart en je gunt het het boek ook zo.