Haarscherp en nietsontziend
Paul Krüzen is nog maar een kind wanneer een Russische piloot met zijn vliegtuig in de achtertuin van Pauls familie terechtkomt. De familie neemt de Rus in huis en staat daarmee aan het begin van een alles veranderende situatie. In
De heilige Rita
beschrijft Tommy Wieringa het leven van deze rasechte dorpeling, Paul. In een intiem, maar zeker indrukwekkend verhaal wordt kernachtig omschreven op welke manier het dorpse leven ongewild kan lopen.
De lezer leert Paul kennen in het nu. Hij lijkt op dat moment, bijna vijftig jaar, behoorlijk eenzaam. Hij zorgt voor zijn vader – de man die niet weg kon uit zijn eigen dorp – en gaat regelmatig met bijna-einzelgänger Hedwiges naar een kroeg in het dorp. Vervolgens breekt Wieringa het verhaal open met terugblikken naar het verleden. Daaruit blijkt dat Paul in zijn jeugd kennismaakte met de Rus Anton Rubin. Nadat de piloot neerstortte in het weiland bij Pauls familie, nam de familie hem in huis. Vervolgens verliet Pauls moeder Paul en zijn vader Aloïs, om verder te gaan met de Rus.
Nu, in het heden, heeft Paul daar nog steeds last van. Gelaten heeft hij de afgelopen jaren zijn dorp zien veranderen en de buitenlanders zien komen. Zijn vader kan niet meer voor zichzelf zorgen en Paul is zijn mantelzorger. Hij heeft geen relatie, geen nazaten en moet het doen met de vriendschap van Hedwiges. Zijn brood haalt hij uit de verkoop van militaire spullen. Met de komst van de buitenlanders is Paul min of meer vervreemd geraakt van zijn eigen dorp.
In eerste instantie lijkt De heilige Rita zeer afstandelijk van aard. Wieringa hanteert een personaal perspectief om de gedachten en gevoelens van hoofdpersoon Paul weer te geven en creëert op deze manier een emotionele barrière. Een bovendien onduidelijk begin zorgt voor verwarring. Vrij lang is onduidelijk waar de schrijver precies heen wil met zijn terugblikken naar de jeugd van Paul en de passages in de kroegen. Even lijkt De heilige Rita een zee los zand, alvorens het echt vorm krijgt. Waar dit enerzijds zorgt voor onduidelijkheid, prikkelt het anderzijds. Als lezer ga je op zoek naar de reconstructie van het verhaal: waarom is het verleden nodig? Wat wil Paul ons eigenlijk vertellen? Waar gaat het verhaal heen?
Toch duurt dit alles niet lang. Naarmate het verhaal vordert, krijgen de flashbacks meer betekenis en ontstaat een heldere verhaallijn, met een nog sterkere boodschap, waarbij de chronologiebreuk uiterst interessant en waardevol blijkt. Wieringa laat de lezer -meer nog dan lezen- ervaren wat de ontzetting met Paul en zijn vader doet. Het gevoel van veiligheid lijkt verdwenen en dat doet gekke dingen met een mens.
Geweldige sfeerbeschrijvingen, ‘Doe maar wa-j los hebt.’, en de sterke weergaven van dorpse gebruiken en omgangsvormen zijn daarbij helpend: ‘‘Wat bi-j laat,’ zei zijn vader toen hij binnenkwam. ‘Dan bi-j te vroeg gaan zitten,’ zei Paul.’ Ze zorgen ervoor dat de lezer zich al snel deels kan identificeren met Paul of zijn vader en soms zelfs enige vorm van begrip kan krijgen; Wieringa schept een dorp als alle dorpen: intiem, sterk en zonder poespas. Sterke en levendige dialogen, met daarin bij de personages passend taalgebruik, worden afgewisseld met directe en mooie zinsconstructies en maken De heilige Rita tot een stilistisch meesterwerk: ‘Zo droomde Aloïs Krüzen met blikkerende weerschijn op het water in zijn ogen, en verlangde naar tijden die de zijne niet waren.’
Al met al blijkt De heilige Rita een zeer toegankelijk boek met een kernachtige boodschap die voor velen herkenbaar zal zijn. Het verhaal is indringend en bekoort zelfs hier en daar met thrillerachtige elementjes de spanningszoeker. Wieringa legt openlijk de structuren van een veranderend dorp bloot en laat daarbij zien wat het met je doet wanneer je veiligheid in het geding komt. De heilige Rita is geslaagd.
De heilige Rita / Tommy Wieringa / Uitgeverij De Bezige Bij/2017 / 286 blz. / ISBN: 9789023458753