De ondergrondse spoorweg is een historische romans over een intrigerende periode in Amerika. De Noordelijke Staten werden meer en meer abolitionistisch, terwijl in de Zuidelijke Staten steeds meer gebruik gemaakt werd van slaven. In de hoop op een vrij en beter leven waagden een groot aantal slaven de zeer gevaarlijke reis naar het Noorden. Zo ook Cora en Caesar. Maar laten we bij het begin beginnen: het leven van Cora op de plantage van de Randalls.
Cora is nog heel jong wanneer haar moeder, alleen, vlucht van de plantage van de Randalls. Op dat moment staat Cora er alleen voor en het leven voor een wees was zeker niet makkelijk op de plantage. Andere slaven azen op het hutje waar Cora en haar moeder woonden en het kleine stukje grond dat erbij hoort. Cora verliest haar hutje en wordt verbannen naar de Keet, een huis waar de slaven met ziekten en geestelijke problemen zitten. Na een sprong in de tijd is Cora een jonge vrouw die door een van haar mede slaven, Caesar, wordt benaderd om samen te vluchten naar het vrije Noorden. In eerste instantie zegt Cora nee: té gevaarlijk. Maar wanneer het beheer van de plantage overgaat van James Randall naar zijn wrede broer Terrance, lijkt vluchten de enige mogelijkheid om te overleven. Vanaf dat punt volgen we de lange, gevaarlijke reis van Cora.
Whitehead schrijft heel interessant over de ondergrondse spoorweg en wil veel vertellen. Doordat hij veel vertelt over de geschiedenis van de slavernij en het politieke en economische klimaat in die tijd, doet de roman bij vlagen meer aan als een geschiedenisboek. Hoe interessant alle achtergronden ook zijn, voor mij ging het wel ten koste van Cora en de andere personages is het boek. Om je aan ze te hechten viel niet mee. Daarnaast voelt het alsof Cora vooral tot actie aangezet wordt omdat anderen haar hiertoe bewegen. Had Caesar Cora niet gevraagd te vluchten, had ze het wellicht nooit gedaan.
Op gevluchte slaven werd fanatiek gejaagd door posses, die weinig schuwden om hun prooi te pakken te krijgen. Toch weet Whitehead ook een menselijk gezicht te geven aan Ridgeway, die op Cora jaagt met een fanatisme waar je het benauwd van krijgt. Op de momenten dat Cora zich verborgen moet houden voor Ridgeway, is Whitehead op zijn best. De beklemming en het benauwde van de verstopplaatsen, de angst voor verraad door degenen die je verbergen, het gevoel van opgejaagd worden en nooit veilig zijn, grijpen je naar de keel. Evenals de haat en het volksgericht in staten als North Carolina.
Andere momenten waarop Whitehead excelleert in zijn schrijven, is wanneer hij verhaalt over de microkosmos van de slavengemeenschap, een dorp, een posse of een huis als de Keet. Haarfijn laat hij de hiërarchie zien en hoe iedereen zijn of haar rol hierin vervult. Of juist probeert een andere plek te bemachtigen. Alles past in elkaar als een Matroesjka pop. Als lezer zie je hoe alles op zijn plaats valt, ook al maakt Whitehead regelmatig gebruik van tijdsprongen en wisselende perspectieven.
Op de Book Expo 2016 in Chicago
hoe dit boek er gekomen is en waarom hij het moeilijk vond het te schrijven en wat Gullivers reizen met deze roman te maken heeft.
De ondergrondse spoorweg/Colson Whitehead/vertaling Harm Damsma en Niek Miedema/Uitgeverij Atlas Contact/2017/347 blz./ISBN:9879025449124