Oorlog en Terpentijn


,

naar alle waarschijnlijkheid het meest bekende boek van auteur Stefan Hertmans, behaalde in 2014 de prijs van de Lezersjury van de Gouden Uil en niet veel later ook de AKO Literatuurprijs in datzelfde jaar. Dit boek, dat zich afspeelt rond de Grote Oorlog, wordt vrijwel overal lovend onthaald. Hoe meer positieve recensies er volgen, des te kritischer de volgende lezer ongetwijfeld zal zijn. Maar zelfs die verwachtingen lost Hertmans in met de vingers in de neus.

Voor ik aan het boek begon, keek ik ietwat sceptisch tegen het verhaal aan. Het feit dat Hertmans oude cahiers erft van zijn grootvader, die jarenlang niet durft openen en dan, wanneer hij ze opent, er een geweldige roman van maakt die meteen bovenaan de lijst van de boeken die je absoluut gelezen moet hebben terechtkomt, lijkt me sterk geromantiseerd. Het lijkt mij dus zeer belangrijk het verhaal af en toe met een korreltje zout te lezen.

Het thema daarentegen maakte me onmiddellijk benieuwd naar dit verhaal. Des te meer omdat er de laatste jaren tientallen, misschien zelfs honderden boeken zijn verschenen naar aanleiding van de herdenking ‘honderd jaar Grote Oorlog’. En zelfs tussen die grote hoop slaagt de auteur erin op te vallen door zijn beeldende schrijfstijl met de nodige stijlfiguren. Hertmans is geen leek; dat bewijst hij keer op keer met wonderlijke metaforen en aangrijpende gebeurtenissen (‘

het lijkt de grond zelfs niet te raken, het is alsof het transsubstantieert in het goddelijke eenhoorn zijn van zijn diepschoon bijgeloof’

). Al vanaf de eerste bladzijde was ik onder de indruk. Wat ook meteen opvalt, zijn de illustraties bij het verhaal: gebouwen, herinneringen en personages worden geportretteerd waardoor de beschrijvingen eenvoudig te volgen zijn.

Stefan Hertmans heeft een bijzondere schrijfstijl, dat staat buiten kijf. Maar soms verwaarloost hij daardoor het verhaal. Er zijn passages die overlopen van mooie verwoordingen, maar die de lezer niet kunnen boeien omdat er te lang niets gebeurt. Er zijn passages (voornamelijk in deel twee van het verhaal, in het frontleven van de protagonist) die overlopen van gewaarwordingen en gebeurtenissen. Deze worden afgewisseld met passages die er gewoonweg niet toe doen. Het boek heeft me dus niet van begin tot einde vastgehouden.

Tevens vind ik het een opvallende keuze om het verhaal te vertellen in enerzijds verleden (het verhaal van zijn grootvader) en anderzijds het heden (Hertmans’ eigen verhaal over het schrijven van deze roman). Soms wordt het op die manier langdradig en zelfs ingewikkeld. Over het algemeen verloopt de opbouw vrij logisch, namelijk chronologisch met eerst zijn kinderjaren, dan zijn leven aan het front en daarna de laatste jaren voor zijn dood. Het leven aan het front was het schokkendste en meest eerlijke deel van het hele verhaal. Hertmans lijkt het niet nodig te vinden om zijn gekunstelde schrijfstijl en mooie woorden hier te hanteren en daarmee de oorlog te verbloemen. Hij geeft de rauwe en ruwe realiteit weer. En dit maakt voor mij het boek zo uitzonderlijk goed binnen en zelfs buiten zijn genre.

Over zijn personages kan ik enkel lovend zijn. Het is werkelijk onbeschrijfelijk hoe de auteur zijn personages in tegenspoed kan laten overlopen van hoop en welgemeende liefde. Hoe hij pikzwarte momenten kan verlichten met een sprankeltje hoop. Hoewel sommige personages duidelijk voldoen aan de clichés (beulen van commandanten en officiers, een dapper hoofdpersonage dat kan rekenen op de steun van zijn kameraden…), erger ik me er geen seconde aan. Het is cliché, maar zo past het hier nu eenmaal.

Tegen het einde begon het verhaal me lichtjes te vervelen, maar de allerlaatste bladzijden zijn zonder twijfel de mooiste uit het hele boek. Hertmans koos voor een titel die ongelooflijk goed past bij zijn boek en eigenlijk het hele verhaal omvat. Ik heb bladzijde na bladzijde genoten van de lieve en heldhaftige grootvader van de auteur en begrijp volkomen waarom deze roman, geheel terecht, zo lovend wordt ontvangen. Als er ook maar één boek is dat een literaire prijs verdient, is het zonder twijfel

Oorlog en Terpentijn

.

Oorlog en Terpentijn / Stefan Hertmans / De Bezige Bij / 2013 / 336 blz. / ISBN  9789023476719