Een ode aan de taal, haar mogelijkheden en betekenis is het, deze debuutroman van Lerner. Het gaat over Adam, een jonge Amerikaanse dichter die een jaar in Madrid op een prestigieuze beurs teert en van wie wordt verwacht dat hij een lang, op onderzoek gebaseerd gedicht gaat schrijven. Dit verhaal verdwijnt eigenlijk een beetje op de achtergrond en maakt plaats voor dat wat Lerner echt belangrijk vindt; de taal, de poëzie, de kunst.

Lerner, die al eerder naam maakte met een boek waarin hij in sonnetten mediteert op taal en poëzie, laat hier zien hoe Adam worstelt met de Spaanse taal en hoe zinnen verschillende betekenissen kunnen hebben, afhankelijk van wat je denkt dat iemand zegt. Herkenbaar is hoe Adam in het begin woorden opvangt uit het Spaans en dan lichaamstaal en blikken gebruikt om te ontcijferen wat er werkelijk gezegd wordt. Verder lezen we hoe hij het Spaans steeds beter onder de knie krijgt, maar dan laat Lerner ons ook een heel mooi ander aspect van de taal zien; het mysterie dat er om een vreemde taal heen kan hangen; een aura van diepzinnigheid, zoals Lerner het noemt. Dit komt meerdere keren in het boek naar voren en laat ook direct het karakter van Adam zien, dat van een leugenaar;

‘… maar omdat het de eerste keer was dat ik in haar gezelschap echt iets duidelijk wilde maken in plaats van de diepere zin van mijn opmerking als een gevolg van de onverwoordbaarheid ervan te presenteren.’

‘ik spraak nooit Engels met Teresa, niet sinds de eerste avond van onze ontmoeting toen mijn flux de bouche zo was toegenomen. Ik vertelde haar dat was om mijn kennis van het Spaans te bevorderen, maar het was eigenlijk bedoeld om de mogelijkheid open te houden dat ik iets verkeerd zei of verkeerd begrepen werd, en om het mysterie van die inaugurele uitbarsting te waarborgen en te versterken.‘.

Een leugenaar dus. Adam komt aan in Madrid voor een jaar en beseft dan dat hij daar een nieuw leven op kan bouwen en vooral ook zijn eigen leven een beetje kan verbouwen; ‘ik kwam hier en niemand kent me. Dus ik dacht: Je kunt voor mensen zijn wat je wilt… In het begin voelde ik me ontzettend vrij, alsof mijn leven thuis nier meer echt was.’ En dus liegt hij van alles bij elkaar; over de ziekte en dood van zijn moeder, stoere verhalen die hij meegemaakt heeft, zijn project wat eigenlijk voor geen meter loopt, hij lijkt geen grenzen te kennen. Hij vindt het ook heel belangrijk hoe dat allemaal over komt. Hoe hij overkomt als hij iets opschrijft in zijn notitieboekje, wat mensen, en dan vooral zijn twee Spaanse ‘vriendinnen’, daar dan van denken en ga zo maar door. Een schijnwereld is het waar hij in leeft. Hij gaat van piek naar dal, gestimuleerd door zijn ‘gekleurde pilletjes’, komt als het écht moet opdraven bij bijeenkomsten van ‘de stichting’, doet verder niets aan zijn prestigieuze project, weet dat ook, maar lijkt er weinig last van te hebben. Over een jaar zit ik gewoon weer thuis en is dit jaar een avontuur geweest waar je over vertelt, houdt hij zich vaak genoeg voor.

Deze schijnwereld en de leugens van Adam maken het boek moeilijk te vertrouwen. Het verhaal is volledig vanuit Adam verteld en dat is dus geen heel betrouwbare bron. Daar komt bij dat Adam heel erg onzeker is en zijn eigen prestaties niet volledig op waarde kan schatten. Volgens Adam zijn zijn gedichten heel slecht en spreekt hij helemaal geen Spaans; de andere personages in het boek vertellen ons een heel ander verhaal. Adam denkt dat hij ontzettend voor lul zal staan op een forum van ‘de stichting’, vervolgens is iedereen laaiend enthousiast maar heeft Adam het idee dat hij alleen maar onzin gezegd heeft. Hiermee laat Lerner ook goed het verschil tussen de werkelijkheid en onze gedachtewereld zien. Dit maakt het hele boek eigenlijk relatief en dat gevoel krijg je al vanaf het begin af aan mee, omdat Lerner Adam dan al als een vreemde vogel neer zet. Ook door de nadruk niet op het verhaal, maar juist op zijn gedachten, ontmoetingen en gesprekken te leggen, maakt Lerner Adams schijnwereld, zijn angsten en neuroses belangrijk en creëert hij daarmee een heel volledige hoofdpersoon die onvoorspelbaar en heel onzeker is, veel diepzinnige gedachten heeft en eigenlijk niet te vertrouwen is. Is het allemaal dus wel zo gegaan als Adam het ons vertelt?

Van één belangrijke gebeurtenis weten we dat zeker; de bomaanslag in Madrid, op station Atocha. Dat wekt bij Adam een heleboel gevoelens op; wil ik deel uit maken van de geschiedenis die hier geschreven wordt? Waarom wordt er alleen maar met zo’n gebeurtenis geschiedenis geschreven? Wat zullen mijn vrienden en familie in Amerika nu denken over hoe het met mij gaat? Soms lijkt hij op dit soort momenten in een soort koortsdroom te raken, geen vervelende koortsdroom, maar één vol met gedachten, opvattingen, veranderingen, vragen en analyses.

Een bijzonder boek is het, door de Amerikaanse schrijver Jonathan Franzen beschreven als ‘hilarisch, levendig en origineel.’ Hilarisch vind ik het boek absoluut niet, maar dat is volgens mij ook niet de bedoeling van Lerner. Levendig en origineel is het absoluut, net als verdiepend, meeslepend, betoverend, volledig en eigengereid. Je moet soms oppassen dat je niet meegenomen wordt door de prachtige zinnen van Lerner en dan het verhaal niet meer volgt, maar dat vind ik juist één van de sterke punten van dit boek. Als je van actieverhalen vol ontwikkelingen en gebeurtenissen houdt, is dit geen boek voor jou. Maar wanneer je op zoek bent naar een boek dat dieper gaat dan de meeste boeken, als je van taal en haar kwaliteiten houdt en als je een hoofdpersoon als Adam kan waarderen in plaats van verachten, dan is dit zeker een boek voor jou.

Deze recensie is geschreven door Rhea van Der Dong, 19 jaar, student Taal- en Cultuurstudies in Utrecht

Vertrek van station Atocha / Ben Lerner / vertaald door Ronald Vlek / Uitgeverij Atlas Contact / 2012 / 204 pag. / ISBN 9789020412253