Door Irene en Valerie
Wie de titels
Divergent
of
De Hongerspelen
roept, zal vrijwel direct aan de inmiddels bekende vertaalster Maria Postema denken. Het laatste boek van Suzanne Collins,
De ballade van slangen en zangvogels
werd ook vertaald door haar. Genomineerd voor het Beste Boek voor Jongeren en daarom tijd om deze vertaalster ook een aantal vragen te stellen!
Kun je jezelf en het boek even kort voorstellen?
Ik ben Maria Postema, 40 jaar, studeerde Engels en in 2005 ben ik afgestudeerd met specialisatie vertalen. Meteen daarna ben ik begonnen met vertalen. Een van de eerste opdrachten was het tweede deel van het eerste Twilight boek. De eerste vertaler kreeg het niet af en daarom vertaalde ik het tweede deel. Het is altijd mijn droom geweest om jeugdboeken te vertalen.
Het eerste Hongerspelenboek is in 2008 uitgebracht, ik was toen nog een piepjonge vertaler. Dus het was bijzonder om deze opdracht te krijgen. Ik had nooit gedacht dat het zo’n succes zou worden. De uitgever had boek gekocht op de BookFair in Bologna. Het werd aangeprezen als een heel goed boek waarin kinderen in een arena zitten en één daarvan blijft leven. Het klinkt eigenlijk afschuwelijk en klonk ook als een rip-off van andere verhalen die ik ken. Dat hoor je af en toe nog steeds mensen zeggen als ze De Hongerspelen niet gelezen hebben.
Toen ik het las, bleek het veel meer lagen te hebben en was ik onder de indruk: een stoere vrouwelijke hoofdpersoon en veel over de maatschappij waarin we (willen) leven en hoe we die vormgeven.
In het vierde boek,
De ballade van slangen en zangvogels
, gaat het over president Snow. We kennen hem als een akelige sadist die koste wat kost de macht wil behouden. Katniss is in gevaar, want zij kan het volk leiden tot opstand. In de eerste drie delen krijgt hij weinig diepgang, hij is slecht en houdt alles in de gaten. In dit vierde boek staat zijn jeugd centraal. Hij komt uit een adellijke, rijke familie, maar raakt aan de grond en probeert terug aan de macht te komen. Het is een trager boek met minder avontuur en actie, maar veel meer over de maatschappij en hoe je die kan vormgeven. Het is heel knap hoe Collins dit heeft gedaan. Eerst moest ik er wel aan wennen, het heeft een vrij lange aanloop. Er is veel geschreven over zijn karakter, tussen de regels door. Als je heel oppervlakkig leest, lijkt hij heel aardig, maar daar zit veel meer achter: onzekerheid, opportunisme. Hij vindt dat hij recht heeft op macht.
Het is eigenlijk een groot ironisch boek, maar niet iedereen vat die ironie. Sommige mensen vinden hem een aardige man, maar dan heb je het boek eigenlijk verkeerd gelezen. Hij is enkel met zichzelf bezig, ziet enkel mogelijkheden om verder te komen.
Hoeveel boeken heb je al vertaald? Op welk boek ben je het meest trots?
Poee… hoeveel boeken ik heb vertaald: ik tel ze wel eens, maar elk jaar komen er wel een aantal bij. Ik denk dat ik ongeveer op 80 boeken zit. Ik ben een heel productieve vertaler en neem ook veel opdrachten aan, maar het is inderdaad best wel wat. Er zitten ook wel prentenboeken en kinderboeken bij, en dat gaat sneller dan zo’n pil als
De ballade
.
Het meest trots ben ik op De Hongerspelen en Frankenstein. Die laatste was een heel tof project van Blossom Books. Het is een leesbare versie en doet recht aan het origineel. 67 seconden ook trouwens: vrije vers, toegankelijk én poëtisch. Dat moet je in het Nederlands ook zien te doen, met weinig woorden en terwijl je zoekt naar een stijl. Daarbij zitten er anagrammen in verwerkt die betekenis hebben. Dat was een grote uitdaging, maar ik heb er hard aan gewerkt en het is best goed gelukt denk ik.
Hoe was het om
De ballade van slangen en zangvogels
te vertalen?
Het was een heel heftig proces. Ik wist al 1,5 jaar dat er een nieuw boek zou komen van Collins, alleen niet dat het een prequel zou zijn. Ik hoopte op iets helemaal nieuws. In de zomer van 2018 kreeg ik te horen dat tegen het einde van het volgende jaar, 2019 dus, het nieuwe boek zou komen. Ik moest daar dus tijd voor vrijhouden. In mei 2020 zou het daadwerkelijke boek komen, een prequel over Snow. Het is niet per se mijn lievelingspersonage, dus ik was erg benieuwd.
En dan telkens de vraag: wanneer krijg ik het manuscript? Dat werd januari 2020 en in mei 2020 moest het in de winkel liggen, erg snel dus! Normaal heb ik ongeveer vier maanden nodig om dit te vertalen. Er kwam veel geheimhouding aan te pas natuurlijk en dat ging van documenten van een server halen met veel wachtwoorden tot geheimhoudingscontracten.
Op het moment dat ik hem binnenkreeg, schrok ik wel. Ik had wel tijd vrij gehouden, maar deze was wel erg dik. Ik ben er in gedoken en heb elke dag een stuk vertaald. Ondertussen zette ik stukken op de server voor de uitgever/redacteur, in verband met geheimhouding kon ik ze niet zomaar sturen. We hadden ook te maken met phishing door mensen die het boek probeerden te bemachtigen. Het was stressvol en niet leuk om overal op te moeten letten, want uiteindelijk wil ik gewoon goed vertalen. Je wilt niet met andere dingen bezig zijn.
Verder was het heel leuk om terug in de wereld van Panem te zijn. Zelf kan ik er niet meer objectief naar kijken, want ik zat er zo vaak in. De normale lezer leest het één keer, ik veel vaker waardoor ik het anders zie natuurlijk. Er zitten ook veel liedjes in, deze heb ik geprobeerd heel goed te vertalen, terwijl de lezer deze meer screent dan echt leest.
Wat betekent deze nominatie voor jou als vertaler?
Het is heel vet! Ik ben eerder genomineerd geweest met
67 seconden
, dat was ook bijzonder en tof. Bij
67 seconden
had ik het gehoopt, maar bij dit boek had ik er totaal niet aan gedacht dat deze genomineerd zou kunnen worden. Ik dacht eerder aan
Toen ik de sterkste was
van Jayson Reynolds.
Ik hoop dat het extra jongeren bereikt die het gaan lezen. Er zit veel in het boek waarvan ik hoop dat jongeren het eruit halen, bijvoorbeeld in een leesclub, door de vele interessante lagen.
Heb je de andere genomineerden gelezen?
Benedict Wells wil ik heel graag lezen, ik heb al eens een andere titel van hem gelezen.
Rosie hartje Jack
wil ik ook nog lezen, Merel is goede vertaalster dus daarom wil ik die graag lezen.
Confettiregen
van Splinter Chabot heb ik al gelezen. Ik denk dat
Stilte heeft een eigen stem
gaat winnen, die wil ik ook nog graag lezen (lacht).
Erebos ontwaakt
heb ik wel al gelezen, die was leuk maar niet zo leuk als de eerste. Het plot vond ik zelf wat vergezocht. Het is een fijn boek dus ik snap wel dat deze titel gekozen is, zeker voor minder enthousiaste lezers.
Ik mis in de hele lijst boeken voor jongeren die niet graag lezen, ik zie weinig tot geen leesbevordering. Er zijn veel dikke pillen bij, boeken die jongeren die niet graag lezen zouden pakken, mis ik hier. Ik mis toegankelijkheid, bijvoorbeeld iets zoals Jayson Reynolds. Met deze lijst weet ik niet of je jongeren bereikt die lezen niet leuk vinden. Het is in ieder geval een heel andere lijst dan vorig jaar.
Hoe krijg je een vertaalklus? Gaat dat via een uitgever of mag je zelf aangeven dat je iets wilt vertalen?
Uit het Engels mag ik niet zelf kiezen. Uitgevers kunnen in het algemeen goed Engels lezen dus die kiezen zelf welke manuscripten ze willen aankopen. Ze vragen vervolgens mij om het te vertalen. Dan bekijk ik de voorwaarden en of ik tijd heb ervoor.
Voor andere talen kan je wel zeggen: ik heb iets heel moois gezien, zouden we dat niet vertalen? Dan maak je natuurlijk meer kans, omdat dat andere talen zijn zoals Portugees of Italiaans. Maar dat geldt dan vooral voor vertalers uit minder toegankelijke talen. Mijn opdrachten komen vanuit de uitgevers.
Ik word ook nog steeds benaderd door nieuwe uitgevers. Ze kijken bijvoorbeeld naar een boek uit hetzelfde genre, dan kijken ze wie dat vertaald heeft en wordt diegene gecontacteerd.
Als je een vertaalklus krijgt van een bepaalde auteur, bijvoorbeeld Suzanne Collins, lees je dan alleen het te vertalen boek of meer van deze auteur?
Als het kan, het liefste wel, maar meestal zijn het boeken die haast hebben (lacht). Deadlines staan te trappelen. Meestal lees ik eerst het hele boek, dan weet ik waar ik rekening mee moet houden, maar ik heb niet de tijd om een heel oeuvre te lezen. Kinder- en jeugdboeken probeer ik bij te houden, dus vaak heb ik af en toe al iets eens gelezen van de auteur. Dat helpt wel, dat ik in het kinderboekenvak zit en soms nog werk in de Kinderboekwinkel in Utrecht.
Tijdens het vertalen ben ik ontzettend veel aan het opzoeken, op internet en in woordenboeken. Ik zoek ook altijd synoniemen, zodat ik net exact dat juiste woord heb, met de juiste nuance. Ik heb ook vaak contact met experts als ik dingen niet weet over bepaalde onderwerpen.
Wat als lezers zeggen dat een vertaling slecht is en ze liever in de oorspronkelijke taal lezen?
Veel mensen zeggen dat het Nederlands niet mooi is om te lezen, niet per se de vertaling. Moeilijke kwestie vind ik, want het is je moedertaal. Leuk om Engels te kunnen, maar we denken ook wel dat we allemaal fantastisch Engels kunnen… We moeten ook werken aan onze eigen taal, dus hoe meer Nederlands je leest, hoe meer je je bewust wordt van de schoonheid van je eigen taal, de rijkheid van het Nederlands.
Als iemand zegt dat de vertaling in het Nederlands slecht is en dat wordt gezegd in een bericht dat volstaat met taalfouten, hoe serieus kan ik het dan nemen? Misschien is het voor zo iemand goed om meer Nederlands te lezen om de eigen taal te verrijken. Het laat zien dat Nederlands wel meevalt. Het wordt vaak te hard geroepen en mensen hebben vaak niet door hoe het echt zit, hoe hard vertalers ergens aan werken. Engels is leuk, maar voor je eigen taal is het goed om het Nederlands goed te beheersen.
Soms zijn er natuurlijke slechte vertalingen en dat is vervelend. Het leest niet fijn, met kromme zinnen of als het echt onjuist vertaald is, maar dat heeft ook te maken met het feit dat sommige uitgevers hun vertalers slecht betalen. De meeste uitgeverijen kiezen goede vertalers met eerlijke verloning. Maar sommige uitgevers proberen daar te besparen en dan krijg je slechte vertalingen.
Krijgen vertalers de aandacht die ze verdienen? Wat zou er beter kunnen?
Nee natuurlijk, (lacht). Vertalers zijn onzichtbaar, we werken achter de schermen. We zorgen dat de auteur een zo goed mogelijke Nederlandse stem krijgt. We zijn geen schrijvers. Tegelijk zijn vertalers ontzettend gepassioneerde mensen die heel hard werken, dat zou best meer in the spotlight mogen staan. Een goede vertaling krijg je niet zo vaak en een slechte vertaling is een van de ergste dingen voor een boek. Vertalen is een vak. Je wilt zo goed mogelijk Nederlands, maar ook een Nederlandse stem geven aan de auteur. Vernoem dus de vertaler in je recensies, zeker als je vindt dat het goed leesbaar is in je taal. Dat ligt aan je vertaler. Je hoeft er geen tien regels aan te besteden, maar het vernoemen is leuk.
Ik vertaal uit het Engels, maar lees zelf ook vaak Nederlandse boeken die vertaald zijn. Mensen beseffen vaak niet hoe intensief vertalers bezig zijn met de vertaling, hoeveel tijd er in gestoken wordt, over één klein woordje al. Niet iedereen kan het, want het kost heel veel tijd, ervaring en taalbeheersing. Een goede vertaling is vakwerk.
Heb je nog tips voor jonge mensen die een boek willen schrijven of vertaler willen worden?
De allereerste tip is om veel Nederlands te lezen en te blijven lezen. Zeker als je wilt vertalen, maar ook als je wilt schrijven. Nederlands schrijven kan moeilijk zijn. Veel mensen lezen graag Engels en willen vertalen, maar je Nederlands is veel belangrijker dan het Engels. Als je geen nuances beheert, als je geen stem en stijl kunt weergeven, kan je geen goede vertaler worden. Je moet oorspronkelijk Nederlands én vertaald Nederlands lezen. Ook om je woordenschat uit te breiden.
Als het gaat om schrijven: gestructureerd schrijven. Het helpt mij heel erg om een verhaal volledig af te maken. Als je dat van tevoren beetje vastlegt, wordt het makkelijker om je verhaal goed op te bouwen en af te maken.
Voor vertalers: het is handig om de juiste opleiding te doen, bijvoorbeeld een studie Engels, maar ook de vertalervakschool als vervolgopleiding met toegangstest. Daar maak je veel meters en krijg je veel feedback. Je proeft het vak heel erg en mensen onderschatten het vaak. Het is dus een goede leerschool om eens te zien hoe het echt is.
Wat betekent het voor jou als je deze prijs wint? Wat zou je als eerste doen?
Ik zou verbaasd zijn. Ik hoop dat hij wint, maar hij is ontoegankelijker dan sommige andere uit het lijstje. Het is zeker niet het makkelijkste boek van de lijst. Het eerste wat ik doe: blij zijn 😉 Het zou een erkenning zijn van het boek en vooral de gelaagdheid ervan. Ik heb het idee dat niet iedereen dat eruit kan halen. Als het wint, weet ik dat het is aangekomen en dat zou ik heel bijzonder vinden.
Een extra glaasje cola drinken misschien. Het zou niet voelen als mijn verdienste. Het is voor mij geen vertaalprijs, want als ik het niet gedaan had, had vast iemand anders het gedaan. 90% ligt het aan haar, 10% aan mij.